Զգացմունքների հետ
վարվելու հմտություններ
(նախադպրոցական տարիք)

Շարունակություն: նախորդը.  Հասակակիցների հետ շփման հմտություններ

(ըստ Մոսկովյան շրջանի կրթության գործնական հոգեբանության կենտրոնի )

III. Զգացմուքների հետ վարվելու հմտություններ

22. Հիմնական զգացմունքներն արտահայտելու կարողություն

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է արտահայտել զգացմունքները, բայց առայժմ առանց ինքնուրույն գիտակցելու: Տվյալ տարիքում հենց մեծահասակն է մեկնաբանում երեխային, թե ինչ է տեղի ունենում նրա հետ ուժեղ ապրումներ ունենալիս՝ անուն տալով նրա զգացմունքներին և օգնելով հաղթահարել դրանք:

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                    ա/ պարապմունքի ժամանակ դաստիարակը խնդրում է երեխաներին ցույց տալ հիմնական զգացմունքներից մեկը:

Երբ հմտությունը ձևավորված չէ, երեխան շփոթում է զգացմունքները կամ սկսում է իրեն ցուցադրաբար պահել, չի հասկանում ուրիշների զգացմունքները:

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                                  1. Երեխան կարողանում է հիշել, թե երբ է ունեցել այս կամ այն զգացմունքը:                                            2. Կարողանում է այդ զգացմունքն արտահայտել դեմքով, մարմնով, դիրքով, ձայնով:

23. Զգացմունքներն արտահայտելու կարողություն

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է արտահայտել ինչպես դրական (ուրախություն, հաճույք), այնպես էլ հասարակության կողմից բացասական գնահատվող (բարկություն, տխրություն, նախանձ) զգացմունքները:

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                    ա/ երեխան բարկացած է, բղավում, ոտքերով դոփում է,                                                                                բ/ երեխան ուրախ վազում է սիրելի տատիկին ընդառաջ:

Երբ հմտությունը ձևավորված չէ, երեխան զգացմունքներն արտահայտում է ոչ ադեկվատ:

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                                1. Երբ երեխան զգում է, որ իր հետ ինչ-որ անհասկանալի բան է տեղի ունենում, կամ խիստ հուզված է, դիմում է մեծին:                                                                                                                                                    2. Կարողանում է նրան պատմել, թե իր հետ ինչ է կատարվում:

24. Ուրիշի զգացմունքները հասկանալու կարողություն

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է այլ մարդու նկատմամբ ուշադրություն դրսևորել, նրա՝ այդ պահին զգացածը ինտուիտիվ (ձայնի տոնից, մարմնի դիրքից, դեմքի արտահայտությունից) հասկանալ և իր կարեկցանկն արտահայտել:

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                   ա/ երեխան տեսնում է, որ մեծը խիստ անտրամադիր է,                                                                                   բ/ երեխան տեսնում է, որ հասակակիցն ինչ-որ բանից տխուր է:

Երբ հմտությունը ձևավորված չէ, երեխան ուշադրություն չի դարձնում դիմացինի վիճակին, նրա հետ իրեն պահում է առանց նրա վիճակը հաշվի առնելու:

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                            1. Երեխան ուշադրություն է դրաձնում այն մարդուն, ով խիստ հուզված է, կամ, ընդհակառակը, մտահոգված:                                                                                                                                            2.Կարողանում է ինտուիտիվ զգալ, թե ինչ է զգում հիմա դիմացինը:                                                            3. Եթե մեկն իրեն վատ է զգում, կարող է մոտենալ, օգնություն առաջարկել կամ հարցնել. «Ինչ-որ բա՞ն է պատահել»,  «Դու տխրե՞լ ես», կամ կարեկցանկն արտահայտել առանց խոսքերի (շոյել, փաթաթվել):

25. Կարեկցելու կարողություն

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է կարեկցել և աջակցություն ցույց տալ դիմացինին, երբ նա անհաջողության մեջ է:

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                   ա/ երեխան տեսնում է, որ մայրն ինչ-որ բանից անտրամադիր է և փորձում է մխիթարել նրան,                 բ/ երեխան տեսնում է, որ հասակակիցը վատ տրամադրություն ունի և փորձում է նրան համատեղ խաղի մեջ ընդգրկել:

Երբ հմտությունը ձևավորված չէ, երեխան իրեն եսասերաբար և անտարբեր է պահում ուրիշների նկատմամբ, հեռանում է այն իրավիճակից, որտեղ ինչ-որ մեկը վատ վիճակում է:

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                                     1. Երեխան նկատում է, որ ինչ-որ մեկն իր կարեկցանքի կարիքն ունի,                                                       2. Կարող է ասել. «Օգնե՞մ քեզ»:                                                                                                                           3. Կարող է այդ մարդու համար ինչ-որ հաճելի բան անել:

26. Սեփական զայրույթը կառավարելու կարողություն:

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է գիտակցել, որ զայրացած է, կանգ առնել և մտածել, իրեն «հանգստանալու» հնարավորություն տալ, կարողանում է այլ մարդու նկատմամբ իր զայրույթն արտահայտել հասարակության կողմից ընդունելի ձևերով կամ իր զայրույթը հաղթահարելու այլ ձևեր գտնել (վարժություն, հեռանալ իրավիճակից):

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                      ա/ երեխան ինչ-որ բան է կառուցել ավազից, իսկ հասակակիցն այն քանդել է,                                            բ/ մայրիկը թույլ չի տալիս երեխային դիտել իր ուզած հաղորդումը,                                                            գ/ դաստիարակը երեխային մեղադրում է մի բանում, ինչը նա չի արել:

Երբ հմտությունը ձևավորված չէ, երեխան համարվում է ագրեսիվ, դյուրագրգիռ, իմպուլսիվ, կոնֆլիկտային:

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                                1. Երեխան կարողանում է կանգ առնել (ինքն իրեն «ստոպ» ասելով), կամ մինչև տասը հաշվելով, կամ  էլ այլ միջոց է գտնում, որպեսզի «հանգստանա» և մտածի:                                                                          2. Երեխան կարողանում է իր զգացմունքներն արտահայտել հետևյալ ձևերից մեկով.                                     ա/ դիմացինին ասել, թե ինչու է բարկանում նրա վրա,                                                                                     բ/ հեռանալ իրավիճակից (սենյակից դուրս գալ, թաքնվել, որպեսզի այնտեղ հանգստանա):

27. Ուրիշի զայրույթին արձագանքելու կարողություն

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է հասկանալ, թե ինչ պետք է անել զայրացած մարդու հանդիպելիս (փախչել, մեծի օգնությանը դիմել, հանգիստ պատասխանել և այլն), ունակ է ճիշտ որոշում կայացնելու համար պահպանել հանգստությունը: Կարող է մարդուն մինչև վերջ լսել, հարցնել նրա բարկության պատճառը:

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                       ա/ երեխան մեղավոր է, և մեծը խիստ զայրացել է նրա վրա,                                                                           բ/ երեխան փողոցում հանդիպել է աֆեկտի վիճակում գտնվող մարդու,                                                         գ/ հասակակիցը բղավում է երեխայի վրա իր տարածք մտնելու համար:

Երբ հմտությունը ձևավորված չէ, ռիսկ կա, որ երեխան, չկարողանալով պաշտպանել ինքն իրեն, կարող է հոգեկան տրավմա ստանա (չափազանց մեծ, կուտակված անօգնականության զգացում):

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                                     1. Զայրացած մարդու հանդիպելիս երեխան կարող է պաշտպանել ինքն իրեն,                                                  բ/ փախչել, եթե դա անծանոթ մարդ է,                                                                                                                գ/ օգնության դիմել իրեն ծանոթ որևէ մեծի,                                                                                                      դ/  հանգիստ պատասխանել նրան:                                                                                                              2. Եթե երեխան որոշել է հանգիստ պատասխանել, նա մինչև վերջ լսում է, թե ինչ է ուզում ասել դիմացինը, չի ընդհատում և չի սկսում արդարանալ: Որպեսզի այդ ընթացքում պահպանի հանգստությունը, նա կարող է մտքում ասել հետևյալ ֆրազը. «Ես կարող եմ հանգիստ մնալ»:                  3. Լսելով դիմացինի ասածը, նա.                                                                                                                             ա/ շարունակում է լսելը, կամ                                                                                                                               բ/ հարցնում է, թե ինչու է դիմացինը բարկանում, կամ                                                                                     գ/ դիմացինին առաջարկում է խնդիրը լուծելու որևէ միջոց,                                                                             դ/ հեռանում է իրավիճակից, եթե զգում է, որ ինքն էլ է սկսում բարկանալ:

28. Վախերը հաղթահարելու կարողություն

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է որոշել, թե որքանով է վախն իրական, ունակ է հասկանալ, թե ինչպես կարելի է հաղթահարել վախը, ում կարելի է դիմել օգնության:

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                    ա/ երեխան ֆիլմ է դիտել, որտեղ ինչ-որ բան նրան վախեցրել է,                                                                  բ/ երեխան սարսափելի երազ է տեսել,                                                                                                              գ/ երեխան վախենում է արտասանել մանկական հանդեսի ժամանակ,                                                       դ/ երեխային վախեցրել է շունը:

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                                        1. Երեխան կարող է տարբերել, արդյո՞ք վտանգ նիրական է, թե այն միայն գրքում է, ֆիլմում, երազում:                                                                                                                                                          2. Եթե դա երևակայական վախ է, երեխան ինքն իրեն կարող է ասել, որ դա հորինված է, այն միշտ կարելի է դադարեցնել՝ փակել գիրքը, անջատել համակարգիչը, հեռուստացույցը, իր բարձը համարել վախը և ծեծել նրան:                                                                                                                                           3. Եթե դա իրական վախ է, երեխան կարող է.                                                                                                       ա/ մեծի մոտ պաշտպանություն գտնել,                                                                                                             բ/ գրկել իր սիրելի խաղալիքը,                                                                                                                             գ/ իրեն քաջալերող երգ երգել, որպեսզի թույլ չտա, որ «վախը» վախեցնի իրեն:

29. Տխրելու կարողություն

Հմտության բովանդակությունը. կարողանում է տխրել, երբ ինչ-որ լավ, կարևոր, սրտին մոտ բան է կորցրել: Իրեն թույլ է տալիս տխրել և լաց լինել՝ առանց արցունքները թուլության դրսևորում համարելու: Լաց լինելն ու տխրելը բնական է, բայց որոշ ծնողներ երեխայի կյանքում արցունքների արգելք են մտցնում և թույլ չեն տալիս նրան տխրել:

Իրավիճակներ, որտեղ տվյալ հմտությունը կարող է դրսևորվել.                                                                   ա/ երեխան կորցրել է սիրելի խաղալիքը,                                                                                                          բ/ շատ մոտ ընկերը տեղափոխվել է այլ քաղաք,                                                                                              գ/ մահացել է երեխայի մտերիմներից մեկը:

Երբ հմտությունը ձևավորված չէ, երեխան, ով չի տխրում կորցրածի համար, դառնում է ինքնամփոփ, կոպիտ ու չարացած:

Տվյալ հմտությունը կազմող քայլերը.                                                                                              1. Երեխան հիշում է կորցրածը, խոսում այն մասին, թե ինչ լավ բան կար այդ մարդու, կենդանու, խաղալիքի հետ կապված:                                                                                                                    2. Տխրում և երբեմն լաց է լինում:

Բնօրինակ. 

Շարունակությունը. Ագրեսիայի այլընտրանքի հմտություններ